ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο
Εκπαιδευτική καινοτομία και εκπαιδευτικό σύστημα
Στη σημερινή πραγματικότητα των αλλαγών και των μεταρρυθμίσεων, το σχολείο δεν θα μπορούσε να είναι μια στατική δομή. Μέσα σε αυτό εμφανίζονται εκπαιδευτικά και κοινωνικά προβλήματα, τα οποία απαιτούν άμεση αντιμετώπιση, πολλές φορές με νέες και ριζοσπαστικές μεθόδους. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε κατά πόσο μια σχολική μονάδα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μπορεί μέσα στο πλαίσιο του συγκεντρωτικού ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος να αναλάβει τον προγραμματισμό και την οργάνωση εκπαιδευτικών αλλαγών και καινοτομιών. Θα προσπαθήσουμε επίσης να ανιχνεύσουμε τη σχέση ανάμεσα στην κεντρικά καθορισμένη εκπαιδευτική πολιτική και το ρόλο του διευθυντή και των εκπαιδευτικών στην εισαγωγή, υιοθέτηση και υλοποίηση των καινοτομιών αυτών.
1.1 Η έννοια της εκπαιδευτικής καινοτομίας.
Καινοτομία, είναι μια διαδικασία διαμόρφωσης και ανάπτυξης νέων ιδεών από άτομα ή οργανισμούς, με στόχο την βελτίωση της λειτουργίας και της επίτευξης των στόχων τους (Ρεκλείτης, 2002). Βασικό χαρακτηριστικό της καινοτομίας είναι ότι οι αλλαγές γίνονται με πρωτοβουλία των μελών του οργανισμού, ενώ αν επιβάλλονται από εξωτερικούς παράγοντες, χάνουν το χαρακτηριστικό της καινοτομίας (Γιαννακάκη, 2002). Αντίστοιχα ορίζεται και ο όρος «αλλαγή», έχει όμως ευρύτερη σημασία και σημαίνει την μετάβαση από μια υφιστάμενη κατάσταση σε μια άλλη, χωρίς όμως να περιλαμβάνει απαραίτητα την εισαγωγή νέων στοιχείων πέρα από των καθιερωμένων (Μπαμπινιώτης, 2002). Ο όρος αλλαγή, έχει ευρύτερη σημασία και περιλαμβάνει την καινοτομία ( Morris, 1996).
Αντίστοιχος είναι ο ορισμός της καινοτομίας σε έναν εκπαιδευτικό οργανισμό. Με βάση τον Ματσαγγούρα (2012), «ως εκπαιδευτική καινοτομία ορίζεται κάθε ευρείας έκτασης παρέμβαση στην εκπαίδευση, η οποία στηρίζεται σε πρωτοπόρες και πρωτότυπες παιδαγωγικές αρχές και ιδέες και μέσω αυτών επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη νοοτροπία, στις πρακτικές, στους ρόλους και στη γενικότερη κουλτούρα του σχολείου». Στόχος της είναι η αντιμετώπιση προβλημάτων που έχουν διαπιστωθεί όπως επίσης η ανανέωση της καθιερωμένης πρακτικής (Παπακωνσταντίνου, 2008). Για να έχει αποτελέσματα, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες των μαθητών, κοινωνικές πολιτισμικές και μαθησιακές, καθώς και οι διαφορετικές τους ανάγκες. Αν αυτές αγνοηθούν, έχουμε έναν λόγο αποτυχίας της εφαρμογής τους (Κεσίδου, 2008; Ανδρούσου & Ασκούνη, 2004). Τέλος, σύμφωνα με τους Fullan & Hargreaves ( οι εκπαιδευτικές καινοτομίες μπορούν να εφαρμοστούν πέρα από τη χρήση νέων εκπαιδευτικών μέσων και την εφαρμογή νέων εκπαιδευτικών τεχνικών και γενικότερα εκπαιδευτικών μεθόδων τόσο στην αλλαγή του τρόπου θεώρησης των εκπαιδευτικών στόχων και πρακτικών όσο και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων οι οποίες δεν σχετίζονται αυστηρά με κάποιο μάθημα, αλλά είναι χρήσιμες στην καθημερινή ζωή όπως οι δεξιότητες διερεύνησης και οι συνεργατικές δεξιότητες.
1.2 Χαρακτηριστικά του Ελληνικού Εκπαιδευτικού συστήματος.
Το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι ένα συγκεντρωτικό σύστημα. Η άσκηση διοίκησης καθορίζεται από μια πληθώρα νόμων και εγκυκλίων μέσα από τα κεντρικά διοικητικά όργανα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τα περιθώρια άσκησης εκπαιδευτικής πολιτικής από την εκπαιδευτική μονάδα είναι περιορισμένα (Κουτούζης, 2008). Το αναλυτικό πρόγραμμα, ανά τάξη και ανά μάθημα, καθορίζεται από το Υπουργείο Παιδείας και συνοδεύεται από το «βιβλίο του μαθητή» και το «βιβλίο του καθηγητή». Δίνονται, με τον τρόπο αυτό συγκεκριμένες οδηγίες για την εφαρμογή του αναλυτικού προγράμματος, όπως ποια κεφάλαια θα διδαχθούν, με ποια σειρά, πόσες διδακτικές ώρες πρέπει να διατεθούν για κάθε ενότητα, ποια σημεία πρέπει να αφαιρεθούν ή σε ποια να δοθεί έμφαση. Ανάλογα με το μάθημα, δίνονται επιπλέον οδηγίες για τον τρόπο διδασκαλίας και προτείνονται «κατάλληλες» διδακτικές μέθοδοι (Λαΐνας, 1993). Τα βιβλία που διδάσκονται είναι τα εγκεκριμένα από το Υπουργείο Παιδείας, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα επιλογής από τον διδάσκοντα. Καθορίζονται επίσης, ο τρόπος προαγωγής-απόλυσης των μαθητών καθώς και ο τρόπος αξιολόγησης τους, τόσο κατά την διάρκεια της σχολικής χρονιάς, όσο και κατά την διάρκεια των προαγωγικών/απολυτήριων εξετάσεων. Ιδιαίτερα οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι διδάσκουν πανελληνίως εξεταζόμενα μαθήματα, υποχρεούνται να δηλώνουν μέσα στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, σε ποιά σελίδα του σχολικού βιβλίου βρίσκονται, σε ανάλογο έντυπο παρακολούθησης της ύλης, το οποίο αποστέλλουν στην αντίστοιχη διεύθυνση δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης, εξωδιδακτικές δραστηριότητες όπως εκπαιδευτικές επισκέψεις κ.α., ακόμα και η λειτουργία σχολικής βιβλιοθήκης, αν και προβλέπονται και επιτρέπονται, παρόλα αυτά υπόκεινται σε σημαντικούς περιορισμούς. Παράδειγμα, ο εμπλουτισμός της σχολικής βιβλιοθήκης με βιβλία μπορεί να γίνει μόνο μέσα από ένα κατάλογο τίτλων εγκεκριμένων από του Υπουργείο Παιδείας (ν. 1566/85).