Η αλήθεια που εμπεριέχεται σε οποιοδήποτε θρησκευτικό δόγμα είναι τόσο παραλλαγμένη και συγκαλυμμένη συστηματικά», λέει ο Ζίγκμουντ Φρόυντ2, «έτσι ώστε το μεγαλύτερο μέρος της Ανθρωπότητας να μην μπορεί να την αναγνωρίσει.» Αυτό ακριβώς συμβαίνει όταν εξηγούμε σ’ ένα παιδί ότι ένας πελαργός φέρνει τα μωρά στον κόσμο. Μαθαίνοντας να αποκρυπτογραφούμε τα συμβολικά γλωσσικά ιδιώματα, θα είναι ευκολότερο να κατανοήσουμε και να διαδώσουμε την αρχαία σοφία. «Μία είναι η Αλήθεια, όμως οι σοφοί της δίνουν πολλά ονόματα», γράφουν οι Βέδδες3. Η
θρησκεία, η φιλοσοφία, οι τέχνες, η κοινωνική δομή του ανθρώπου όλων των εποχών, κάθε τεχνολογική κι επιστημονική εφεύρεση ή ανακάλυψη, αλλά και τα όνειρα, πηγάζουν από το μαγικό κύκλο των μύθων, και είναι οι
ψυχολογικές βάσεις των γλωσσών. Οι σύγχρονοι ψυχίατροι είναι οι κυρίαρχοι του βασιλείου της μυθολογίας, του μυστικισμού και της δύναμης του λόγου, λέει ο Τζόζεφ Κάμπελ, ενώ ο Ιωάννης Κακριδής5 διδάσκει ότι ο μύθος είναι μία αξία που δε χρησιμεύει, βέβαια, ως αποδεικτικό στοιχείο, αλλά ως καθαυτό ουσία και βαθμίδα της ανθρώπινης συνείδησης, η οποία τον δημιουργεί για την ολοκλήρωση και την πληρότητά της.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα είχε διαδοθεί η ιδέα ότι οι Αμερινδοί λαοί ήταν «πρωτόγονοι ευγενείς» και αθώοι, που ζούσαν σε μία Εδέμ, και που μπορούσαν να εξαπατηθούν ανταλλάσσοντας τα χρυσοφόρα βουνά τους για μία χούφτα ψευδοκοσμημάτων με καθρεφτάκια. Εκείνοι οι αρχαίοι πολιτισμοί, όμως, που είχαν τους πυρήνες τους στις εκτενείς περιοχές που σήμερα ονομάζουμε «Μέση Αμερική» και ειδικότερα Μεξικό7 και Γουατεμάλα, ή στις περουβιανές και βολιβιανές εκτάσεις των Άνδεων, ήταν συγκρίσιμοι με τα
Ευρωπαϊκά βασίλεια της εποχής τους: ήταν οργανωμένοι σε αντίστοιχες κοινωνικές τάξεις, είχαν στρατοκρατούμενη και επεκτατική πολιτική, και διέθεταν γνώσεις αρχιτεκτονικής, αστρονομίας, ναυσιπλοΐας, μαθηματικών και άλλων επιστημών και τεχνών. Κατά την πολιτισμική σύγκρουση που επιτελέστηκε το 15ο και 16ο αι. μ.Χ., το μοναδικό πλεονέκτημα των Ισπανών και Πορτογάλων κατακτητών ήταν η οπλική τους υπεροχή
έναντι των ιθαγενών.
Για να προσεγγίσουμε καλύτερα τους εναπομείναντες Μάγια (mayas) στο νότιο Μεξικό και στη Γουατεμάλα, τους Αζτέκους (aztecas) στο Μεξικό, τους Αϋμάρα (aymaras) στη Βολιβία, τους Ίνκα (incas) στο Περού και σ’ άλλες χώρες των Άνδεων, τους Γουαρανί (mby’a tupi-guarani) στην
Παραγουάη, τους Τσίμπτσα (chibchas) στην Κολομβία και τους άλλους προκολομβιανούς λαούς της Μέσης Αμερικής, της Ζώνης της Πανανδικής Παράδοσης και των περιοχών του Αμαζονίου και της Καραϊβικής, που βρίσκονται στο περιθώριο αυτών των πολιτισμών, πρέπει να διερευνήσουμε τη μυθολογία τους, στην οποία η μοναδική ουσιαστική διαφορά από τη «Δυτική» θεώρηση επικεντρώνεται στο γεγονός ότι ο Άνθρωπος δεν αποτελεί το μέτρο των πάντων, σε αντίθεση με τον Κλεόβουλο, που δίδασκε το ρητό: «Μέτρον ?ριστον».
Η επιστήμη της Ανθρωπολογίας μιλάει για παράλληλη ανάπτυξη διαφορετικών πολιτισμών. Ο Κλωντ Λεβί Στρώς (Claude Levi-Strauss, 1908-2009), ο γαλλόφωνος ανθρωπολόγος, στο έργο του Race et histoire (1952) -Φυλή
και Ιστορία, προκειμένου να αποδείξει ότι η πολιτιστική και η βιολογική διαφορετικότητα είναι δύο διακριτά πράγματα, αναφέρει ότι δύο κουλτούρες που δημιουργούν άνθρωποι, οι οποίοι ανήκουν στην ίδια φυλή, μπορεί να διαφέρουν περισσότερο μεταξύ τους από ότι δύο κουλτούρες, οι οποίες αντιστοιχούν σε ομάδες που διαφέρουν φυλετικά.
Ο λαός των Μάγια (maya), που σήμερα αριθμεί 6.000.000 ψυχές, αποτελεί τον υπέρτατο εκπρόσωπο των υψηλών πολιτισμών της Μέσης Αμερικής –μίας περιοχής που εκτείνεται από το κεντρικό Μεξικό, μέχρι τη βόρεια Κόστα
Ρίκα -, στην οποία οι Μάγια, τοποθετούνται μεταξύ του πορθμού του Τεγουαντεπέκ (Tehuantepec) –στο νότιο Μεξικό-, μέχρι τη βόρεια Ονδούρα. Το Μαγιάμπ ή Μαγια’έτικ (Mayab, Maya’etik) –«η χώρα των Μάγια»- έχει αντίστοιχα δύο φυσικά περιβάλλοντα: τις (ασβεστολιθικές) πεδινές εκτάσεις του Γιουκατάν (Yucatan) –της «χώρας της γαλοπούλας και του ελαφιού18»- με τα πολυάριθμα πηγάδια τζόνοτ (dzonot) -
στο νότιο Μεξικό- και τα (ηφαιστειογενή) υψίπεδα του Κουτσουματάν (Cuchumatan) –το «βασίλειο του Κάτω Κόσμου»-, στη βόρεια Γουατεμάλα, όπου γράφτηκε το Πόπολ Βουχ.
Η ιστορία τους χωρίζεται σε εννέα περιόδους: την αρχαϊκή (3.000 – 1.800 π.Χ.), την πρώιμη προκλασική (1.800 – 1.000 π.Χ.), τη μέση προκλασική (1.000 – 300 π.Χ.), την ύστερη προκλασική (300 π.Χ. – 250 μ.Χ.), την πρώιμη κλασική(250 – 600 μ.Χ.), την ύστερη κλασική (600 – 800 μ.Χ.), την τελική κλασική (800 – 925 μ.Χ.), την πρώιμη μετακλασική (925 – 1.200 μ.Χ.) και την ύστερη μετακλασική (1200 – 1530 μ.Χ.)21. Κατά την πρώτη περίοδο, εμφανίζονται οι ομάδες κυνηγών,
αλιέων και τροφοσυλλεκτών, ενώ η απαρχές της ζωής σε χωριά, η κοινωνική διαστρωμάτωση και οι τέχνες, όπως η αγγειοπλαστική και η γλυπτική ειδωλίων ξεκινούν στη δεύτερη. Τότε λαμβάνουν και τις επιρροές των Ολμέκων (olmecas)22 – του «μητρικού» πολιτισμού της Μέσης Αμερικής, ο οποίος βάσιζε την οικονομία του στο ελαστικό κόμμι (καουτσούκ, ακόρεστος υδρογονάνθρακας, πολυμερές του ισοπρενίου,γαλάκτωμα latex). Οι Μάγια των πεδινών εκτάσεων του
Γιουκατάν αρχίζουν ν’ αναπτύσσονται στην τρίτη περίοδο, και στην τέταρτη -την ύστερη προκλασική-, εμφανίζεται η πρώτη χρονολογημένη στήλη στο Τικάλ (Tikal)της βορειοανατολικής Γουατεμάλας. Τότε επιτελείται και η μαζική οικοδόμηση των πυραμίδων, ενώ αναπτύσσεται η ιερογλυφική γραφή και το ημερολόγιο. Ένας άλλος σημαντικός πολιτισμός, εκείνος του Τεοτιγουακάν (Teotihuacan), επιρρέασε τους Μάγια κατά την πέμπτη περίοδό τους. Το βασίλειο του Πακάλ (Pakal)25, στο Παλένκε (Palenque)26 του νοτιοανατολικού Μεξικού, σηματοδοτεί το απόγειο αυτού του πολιτισμού, ενώ οι Τολτέκοι(toltecas) φτάνουν στο Γιουκατάν όταν ο κλασικός πολιτισμός των Μάγια καταρρέει, γύρω στο έτος 900 μ.Χ. Τότε ιδρύεται το βασίλειο του Πετέν (Ιτσά) [Peten (Itza)] στη βορειοανατολική Γουατεμάλα, και δημιουργούνται οι θαυμάσιες τοιχογραφίες του Μποναμπάκ (Bonampak)28 στο νότιο Μεξικό. Αυτή η εισβολή συσχετίζεται με τη μυθική ηγεσία του Φτερωτού Φιδιού
Κουκουλκ’άν (Kukulk’an). Την πέμπτη και τελευταία περίοδο, από το 1.200, έως και την άφιξη των Ισπανών κατακτητών το 1530, ιδρύονται πόλεις-κράτη στα υψίπεδα της Γουατεμάλας, όπως εκείνα των Κακτσικέλ (Kaqchiquel) και των εχθρών τους των Κ’ιτσέ (K’iche) –οι οποίοι συγκέντρωσαν όλη την προφορική παράδοση των χιλιετηρίδων, και την κατέγραψαν στην ιερή τους «Βίβλο», το Πόπολ Βουχ (Popol Wuj).