ANTI ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Οι νύχτες του Ιουνίου με την πελώρια πανσέληνο που της έχει δοθεί η ονομασία «Πανσέληνος της Φράουλας», εκπέμπουν ένα φως τόσο διαπεραστικό που φωτίζει τα πάντα γύρω. Το φως αυτό που κρατά μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, αναδεύει το κύμα της θάλασσας και του δίνει ένα υπέροχο χρώμα. Η σελήνη της φράουλας δίνει λεπτές αποχρώσεις του ανοιχτού ροζ στο κατάλευκο κύμα και στα μάρμαρα του θεάτρου της Εφέσου, φωτίζει τις γκρίζες υπώρειες των Κιμιντένιων, περιπλανάται με μύριες αποχρώσεις στους κίονες του Ναού του Ποσειδώνος στο Σούνιο, χαϊδεύει τους παρακείμενους βράχους και προσφέρει ένα μοναδικό θέαμα στους έκθαμβους νυχτερινούς επισκέπτες.
Η σελήνη της φράουλας ντύνει με μια υπέροχη αέρινη ροζ δαντέλα τον Παρθενώνα, σεργιανά στο Ερεχθείο και φιλά στο στόμα τις Καρυάτιδες. Πόσα ζευγάρια ερωτεύτηκαν αυτές τις μαγεμένες νύχτες, πόσα κορμιά σπασμολύθηκαν πίσω από τους βράχους κάτω από το προστατευτικό βλέμμα της φραουλένιας πελώριας σελήνης του Ιουνίου; Μια εικόνα ανεξίτηλης μνήμης,
η σελήνη που μοιάζει με καλοκάγαθο χαρούμενο πρό-
σωπο που μισογελά, καθώς εμφανίζεται στον ουρα-
νό. Αρχή του καλοκαιριού, χαμογελά κι αστράφτει η
Οικουμένη, αρχή του καλοκαιριού στις μικρασιατικές
ακτές, στην αρχή του περασμένου αιώνα.
Καρπίζουν οι κερασιές κι οι βερυκοκιές, φυλλώνουν
τ’ αμπέλια με τρυφερά αμπελόφυλλα, μπουμπουκιά-
ζουν τα κορίτσια και παρά τις συχνές επιθέσεις των
Τούρκων, η ζωή κυλά ήρεμη στις πόλεις και στα χω-
ριά της αχανούς τουρκικής αυτοκρατορίας, όπου μεγα-
λουργεί το ελληνικό στοιχείο. Μεγάλη ήταν η φροντίδα
και η μέριμνα των Ελλήνων της Ανατολής για τη σω-
στή παιδεία των νέων. Στις πολυπολιτισμικές μεγα-
λουπόλεις, όπως ήταν η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρ-
νη, η Άγκυρα και άλλες, ιδιαίτερη βαρύτητα είχε δοθεί
στην ίδρυση Σχολών αρρένων και θηλέων. Ενδεικτικά
αναφέρεται το Ομήρειο παρθεναγωγείο και η Ευαγγε-
λική Σχολή της Σμύρνης αλλά και η Μεγάλη του Γέ-
νους Σχολή και το Ζάππειο Παρθεναγωγείο στην πρώ-
ην βασιλεύουσα.
Αρχή του καλοκαιριού κι η πανσέληνος της φρά-
ουλας που συμπίπτει με τη συγκομιδή του ευωδια-
στού κατακόκκινου φρούτου, νυχτοπερπατά ανάμεσα
στα πυκνά φυλλώματα. Τα καλοκαίρια στη Μικρασία,
όταν ο μεσημεριανός καύσωνας πυρπολεί τον νου και
τη σκέψη των ανθρώπων, παραλύει τα μέλη και τα
εξαναγκάζει σε απαραίτητη μεσημεριανή ξεκούραση,
όταν κλείνουν τα παράθυρα και ησυχάζουν τα σπίτια
από τις ανθρώπινες φωνές, τα παιδιά αναγκάζονται να
ξαπλώσουν. Αυτές τις ώρες στα μεγάλα ψηλοτάβανα
δωμάτια με τα σιδερένια άσπρα σκαλιστά κρεβάτια,
καταστρώνονται σχέδια για το μέλλον των Ελλήνων της
Μικράς Ασίας, όνειρα κι επιθυμίες περιπλανώνται στα
μεγάλα υπνοδωμάτια με τα σανιδένια πατώματα, τα
παιδικά μάτια γλαρώνουν κι ονειρεύονται ταξίδια στην
Ελλάδα ή στην Ευρώπη που, καθώς ακούν από τους
μεγάλους, εκεί θα είναι ελεύθερα να φτιάξουν τη ζωή
τους όπως τη σχεδιάζουν και την οργανώνουν μέσα στα
λουλακένια σεντόνια τους. Αλλά, άλλαι μεν βουλαί αν-
θρώπων, άλλα δε Mωάμεθ κελεύει...
Τις έναστρες καλοκαιρινές βραδιές, αν προσέξεις τις
μικρές ασημένιες κουκίδες που μοιάζουν με αχνές δι-
αμαντόπετρες, ίσως να διακρίνεις μύριες αθώες ψυχές
που χάθηκαν πρόωρα με φρικτό και βάναυσο τρόπο,
πριν χαρούν τη ζωή, πριν προλάβουν να αγκαλιάσουν
τους συντρόφους τους, πριν αισθανθούν το μητρικό
χάδι, προτού αγγίξουν ένα φρεσκοκομμένο βελούδινο
τριαντάφυλλο, πριν αναζωογονηθούν με τον καθαρό
αέρα του βουνού, πριν γευτούν την αλμύρα της θά-
λασσας, πριν γεμίσουν τα σπίτια τους με καθημερινές
ομιλίες και με παιδικές φωνούλες. Οι μικρές κουκί-
δες στον ουρανό, χιλιάδες όταν έχει ξαστεριά, και τα
αστέρια που συντροφεύουν τα όνειρα της πρώτης νιό-
της, κάποτε ήταν άνθρωποι χαρούμενοι, άλλοτε πάλι
ένιωθαν ένα κόμπο στον λαιμό κι άλλοτε γλεντούσαν
ή μεθοκοπούσαν στα καπηλειά. Άνθρωποι του καθη-
μερινού μόχθου, βιοπαλαιστές που πάσχιζαν για τον
επιούσιο, άνθρωποι δημιουργικοί με μεγάλες φαμίλιες
αγωνίζονταν να αναστήσουν και να μεγαλώσουν παι-
διά, να προοδεύσουν στη δουλειά τους, να ιδούν κα-
λύτερες μέρες. Επηρεασμένοι από συνεχείς ανακατα-
τάξεις και απρόσμενα γεγονότα, αγωνιούσαν για τα
μελλούμενα, προσπαθούσαν να ζήσουν την καθημερι-
νότητά τους με όσα πολλά ή λιγοστά διέθεταν, να δι-
δάξουν στα παιδιά τους τις πατροπαράδοτες αξίες, να
συνυπάρξουν με τις άλλες εθνότητες, διατηρώντας τις
καλύτερες δυνατές σχέσεις.
Στα βάθη της Ανατολής, Έλληνες, Αρμένιοι, Εβραίοι
και Τούρκοι στα τέλη του 19ου αιώνα μακριά από τις
υπέρμετρες επεκτατικές φιλοδοξίες των ηγετών, ζού-
σαν, ως επί το πλείστον, πλουσιοπάροχα αγαπώντας
τον τόπο τους και χαίρονταν κάθε στιγμή σαν να προ-
αισθάνονταν το πρόωρο, βάρβαρο κι απάνθρωπο τέ-
λος που τους περίμενε. Με την αλλαγή του αιώνα, το
1908, το κίνημα των Νεοτούρκων έμελλε να δώσει ένα
γερό σαρωτικό κτύπημα στον «Μέγα ασθενή», όπως
ονομαζόταν στη διεθνή πολιτική σκηνή η αχανής τουρ-
κική αυτοκρατορία που ωστόσο αντιμετώπιζε σοβαρά
διοικητικά προβλήματα. Οι Νεότουρκοι επαναστάτη-
σαν κατά του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ και απαίτη-
σαν εκδημοκρατισμό του πολιτεύματος, εκσυγ-χρονι-
σμό της διοίκησης και ριζικές αλλαγές στη δομή του
Κράτους. Αρχικά προσεταιρίστηκαν τους μη μουσουλ-
μανικούς λαούς (Έλληνες, Σλάβους, Αρμένιους, Εβραί-
ους, Άραβες ορθοδόξους κ.ά.) υποσχόμενοι ισοπολιτεία
και ελευθερία. Προς στιγμήν φάνηκε ότι όλα άλλα-
ξαν και εκσυγχρονίστηκαν. Μετά την επικράτησή
τους όμως, έγινε αμέσως ολοφάνερο ότι κύριος βα-
σικός σκοπός τους δεν ήταν ο εκδημοκρατισμός της
χώρας αλλά ο εκτουρκισμός των εθνοτήτων που πι-
θανόν να ήταν μεμονωμένες μειονότητες αλλά στο σύ-
νολό τους αποτελούσαν μεγάλες πληθυσμιακές ομά-
δες που ήταν εγκατεστημένες σε μεγάλες πόλεις της
Τουρκικής Αυτοκρατορίας (Κωνσταντινούπολη, Άγκυ-
ρα, Σμύρνη) αλλά και σε άλλες περιοχές, όπου είχαν
συγκροτήσει πυρήνες μεγίστης οικονομικής ανάπτυξης.
Με την απειλή της εξαφάνισής τους από το τουρκι-
κό κράτος, οι Νεότουρκοι χρησιμοποίησαν κάθε τρόπο
για να επιτύχουν την πολιτική της αναδιοργάνωσης της
αυτοκρατορίας που βρισκόταν σε παρακμιακή κατά-
σταση. Το κυρίαρχο σύνθημα δεν ήταν πια Δικαιοσύνη
- Ελευθερία - Ισότητα αλλά το εθνικιστικό «Η Τουρ-
κία στους Τούρκους». Λίγους μήνες πριν αρχίσει ο Α΄
Παγκόσμιος πόλεμος, η τουρκική κυβέρνηση άρχιζε να
εκτοπίζει τους Έλληνες υπηκόους της από τα παράλια
της Μ. Ασίας. Μέσα σε τρεις με τέσσερεις μήνες περί-
που 400.000 Έλληνες ξεριζώθηκαν από τις μικρασιατι-
κές ακτές, όπου είχαν ζήσει από αρχαιοτάτων χρόνων
και απελάθηκαν στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου. Στο
πλαίσιο αυτής της πολιτικής, το τουρκικό κράτος με
τις υποδείξεις, τις συμβουλές και την καθοδήγηση των
Γερμανών έλαβε κατά των υπηκόων του πρωτοφανή
εξοντωτικά μέτρα. Έτσι άρχισε η οργανωμένη και συ-
στηματική βάρβαρη κακοποίηση των Χριστιανών της
Μικράς Ασίας Ελλήνων, Χριστιανών Ασσυρίων και Αρ-
μενίων που πραγματοποιήθηκε μεταξύ άλλων με την
οικονομική αφαίμαξη και τη στράτευση των ανδρών
στα διαβόητα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού),
όπου κάτω από φρικτές κι απάνθρωπες συνθήκες έχα-
σε τη ζωή του ο Έλλην ανθός της Μ. Ασίας, περίπου
300.000 άνδρες.
Αναφερόμενος στην προσωπική του δεκατετράμη-
νη εμπειρία στα τάγματα εργασίας ο Ηλίας Βενέζης
γράφει στο βιβλίο του «Το νούμερο 31328»: «Το βι-
βλίο τούτο είναι γραμμένο με αίμα». Ένας κριτικός
σημείωνε κάποτε για το ύφος του: «Έχει κάτι από τη
φονική λαμπρότητα των πολεμικών όπλων, τη φονική
λαμπρότητα του αδυσώπητου φωτός. Αλλά εγώ δεν
μιλώ για το ύφος. Λέω για την καυτή ύλη, για τη σάρ-
κα που στάζει το αίμα της και πλημμυρίζει τις σελίδες
του. Για την ανθρώπινη καρδιά που σπαράζει, όχι για
την ψυχή. Εδώ μέσα δεν υπάρχει ψυχή δεν υπάρχει πε-
ριθώριο για ταξίδι σε χώρους μεταφυσικής. Όταν καί-
γεται με πυρωμένο σίδερο η σάρκα, παντοδύναμη θεό-
τητα υψώνεται αυτή κι όλα τ’ άλλα σωπαίνουν. Έχουν
να λένε πως κανένας πόνος δεν μπορεί να είναι ισο-
δύναμος με τον ηθικό πόνο. Αυτά τα λένε οι σοφοί και
τα βιβλία. Όμως αν βγεις στα τρίστρατα και ρωτήσεις
τους μάρτυρες αυτούς που τα κορμιά τους βασανίστη-
καν ενώ πάνω τους σαλάγιζε ο θάνατος - και είναι
τόσο εύκολο να τους βρεις, η εποχή μας φρόντισε και
γέμισε τον κόσμο - αν τους ρωτήσεις, θα μάθεις πως
τίποτα, τίποτα δεν υπάρχει πιο βαθύ και πιο ιερό από
ένα σώμα που βασανίζεται. Το βιβλίο τούτο είναι ένα
αφιέρωμα σε αυτόν τον πόνο».