Ι
Η ΑΔΕΛΦΗ ΘΗΡΕΣΙΑ
Σε μια ισπανική πόλη που βρίσκεται πάνω σ’ ένα
νησί της Μεσογείου, υπάρχει μια μονή των Ανυπόδητων
Καρμελιτισσών όπου οι θρησκευτικοί κανόνες της αγίας
Θηρεσίας έχουν διατηρήσει με ακρίβεια τη μορφή που
απέκτησαν μετά τη μεταρρύθμιση αυτής της επιφανούς
γυναίκας. Αυτό το γεγονός είναι πραγματικό, όσο παρά-
ξενο κι αν φαίνεται. Αν και σχεδόν όλοι οι θρησκευτικοί
οίκοι της χερσονήσου και της ηπειρωτικής χώρας είχαν
καταστραφεί ή ανατραπεί από την έκρηξη της γαλλικής
επανάστασης και τους πολέμους του Ναπολέοντα, αυτό
το νησί προστατευόταν από το αγγλικό ναυτικό κι έτσι το
πλούσιο μοναστήρι και οι φιλήσυχοι κάτοικοί του απο-
λάμβαναν την ασφάλεια, μακριά από τη γενική αναταραχή
και τις λεηλασίες. Οι κάθε είδους θύελλες που μαίνονταν
κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια του ΧΙΧου αιώνα, έσπα-
ζαν πάνω σ’ αυτό το βράχο που λίγο απείχε από τις ακτές
της Ανδαλουσίας. Αν ο απόηχος του ονόματος του Αυτο-
κράτορα έφτανε μέχρι αυτή την ακρογιαλιά, ήταν απίθανο
η φανταστική πομπή της δόξας και τα λαμπερά μεγαλεία
της μετέωρης ζωής του να γίνουν αντιληπτά από τα άγια
κορίτσια που γονάτιζαν μέσα σ’ αυτό το μοναστήρι. Η
μοναστική αυστηρότητα που είχε μείνει αναλλοίωτη, ήταν
το στοιχείο που χαρακτήριζε αυτό το άσυλο στη μνήμη
του καθολικού κόσμου. Ακόμη, η διαφάνεια του θρη-
σκευτικού κανόνα έλκυε, ακόμη κι από τις πιο απομακρυ-
σμένες περιοχές της Ευρώπης, θλιμμένες γυναίκες όπου η
ψυχή τους, απαλλαγμένη από τους ανθρώπινους δεσμούς,
εξέπνεε μέσα απ’ αυτή τη μακρόχρονη αυτοκτονία που
συντελούνταν στους κόλπους του Θεού. Άλλωστε, κανέ-
να μοναστήρι δεν ήταν πιο κατάλληλο για την απόλυτη
αποδέσμευση από τον υλικό κόσμο που η θρησκευτική
ζωή απαιτεί. Ωστόσο, στην ηπειρωτική χώρα υπάρχει μια
πληθώρα μονών που διαθέτουν ένα μεγαλείο στην κατα-
σκευή τους ανάλογο με τη λειτουργία τους. Κάποιες απ’
αυτές είναι θαμμένες στα βάθη των πιο απομονωμένων
κοιλάδων, κάποιες άλλες κρέμονται πάνω από τις κορυφές
των πιο απόκρημνων βουνών ή ρίχνονται στα χείλη των
βαράθρων. Παντού ο άνθρωπος αναζήτησε την ποίηση
του απέραντου, τον εμφαντικό τρόμο της σιωπής, παντού
θέλησε να βρεθεί όσο μπορούσε πιο κοντά στο Θεό. Τον
αποζητούσε πάνω στις κορυφές, στο βάθος των γκρεμών,
στις πιο βραχώδεις ακτές και τον έβρισκε παντού. Όμως
κανένα άλλο μέρος, εκτός από την κορυφή αυτού του μι-
σού ευρωπαϊκού και μισού αφρικανικού βράχου, δε δι-
έθετε μια τόσο απόλυτη αρμονία η οποία βασιζόταν σε
αντιθέσεις που τόσο καλά συνέκλιναν στην εξύψωση της
ψυχής, που ισοπέδωναν τα πιο θλιβερά και εξομάλυναν τα
πιο αιχμηρά αισθήματα, φτιάχνοντας απ’ τα βάσανα της
ζωής ένα μαλακό κρεβάτι. Αυτό το μοναστήρι είχε χτιστεί
στην άκρη του νησιού, στο ψηλότερο σημείο του βράχου,
ο οποίος σαν αποτέλεσμα των μεγάλων αλλαγών πάνω
στον πλανήτη είχε σπάσει κάθετα από την πλευρά της θά-
λασσας, έτσι ώστε απ’ όλες τις μεριές να παρουσιάζει κο-
φτερές ακμές από τα πλατώματα που έχουν ελαφρά λειαν-
θεί από τα κύματα, αλλά που παραμένουν απροσπέλαστα.
Αυτός ο βράχος είναι προστατευμένος απέναντι σε κάθε
επίθεση, από επικίνδυνους υφάλους που ξεκινούν από μα-
κριά και που πάνω τους παιχνιδίζουν τ’ αστραφτερά κύμα-
τα της Μεσογείου. Θα πρέπει, λοιπόν, να βρίσκεται κανείς
στη θάλασσα για να διακρίνει τους τέσσερις όγκους του
τετράγωνου οικοδομήματος, που η μορφή του, το ύψος
και τα παράθυρα έχουν λεπτομερειακά καθοριστεί από το
μοναστικό κανόνα. Από την πλευρά της πόλης η εκκλησία
κρύβει εξολοκλήρου τις στιβαρές κατασκευές της μονής,
που οι στέγες της καλύπτονται από μεγάλες πλάκες κάνο-
ντάς την απρόσβλητη από τον άνεμο, τις καταιγίδες και το
δυνατό ήλιο. Η εκκλησία που οφείλει την ανέγερσή της
στη γενναιοδωρία μιας ισπανικής οικογένειας, στεφανώ-
νει την πόλη. Η κομψή κι επιβλητική της πρόσοψη δίνει
μια όμορφη και μεγαλειώδη φυσιογνωμία σ’ αυτόν το μι-
κρό παραθαλάσσιο οικισμό. Υπάρχει πιο αντιπροσωπευ-
τικό θέαμα του επίγειου μεγαλείου, από την άποψη μιας
πόλης όπου, πάνω από τις αμφιθεατρικά τοποθετημένες
στέγες της γύρω από ένα όμορφο λιμάνι, δεσπόζει μια
υπέροχη πύλη με γοτθικά τρίγλυφα, με θυριδωτά κωδω-
νοστάσια, με μικρούς πυργίσκους, με δαντελωτά τόξα; Η
θρησκεία που καθοδηγεί τη ζωή, προσφέροντας διαρκώς
στους ανθρώπους το στόχο και τα μέσα, εικόνα αυθεντικά
ισπανική. Ρίξτε αυτό το τοπίο στη μέση της Μεσογείου,
κάτω από τον καυτό ήλιο, στολίστε το με λίγους φοίνικες,
με πολλά μικρά αλλά γεμάτα ζωντάνια δέντρα που αναμι-
γνύουν τις αεικίνητες πυκνές τους φυλλωσιές με τα ακί-
νητα, σκαλιστά φυλλώματα της αρχιτεκτονικής. Κοιτάξτε
τα κύματα της θάλασσας που ασπρίζουν στους υφάλους
και κάνουν αντίθεση με το ζαφειρένιο γαλάζιο του νερού.
Θαυμάστε τους εξώστες, τις βεράντες των σπιτιών όπου
οι κάτοικοι βγαίνουν για ν’ αναπνεύσουν το βραδινό αέρα
των λουλουδιών, ανάμεσα στις κορυφές των δέντρων και
τους μικρούς κήπους. Έπειτα, κάποια ιστιοφόρα στο λι-
μάνι. Τέλος, στη σιγαλιά του σούρουπου, ακούστε τη
μουσική του εκκλησιαστικού οργάνου, τους ψαλμούς της
λειτουργίας και τους ήχους από τις υπέροχες καμπάνες
που χάνονται στην ανοιχτή θάλασσα. Παντού θόρυβος
και γαλήνη. Αλλά συνήθως γαλήνη παντού. Εσωτερικά η
εκκλησία χωριζόταν σε τρία κλίτη, σκιερά και μυστηριώ-
δη. Οι μανιασμένοι άνεμοι είχαν απαγορεύσει στον αρ-
χιτέκτονα να κατασκευάσει τα πλάγια τόξα που κοσμούν
σχεδόν παντού τους καθεδρικούς σχηματίζοντας διαστή-
ματα που χρησιμεύουν για παρεκκλήσια, κι έτσι οι τοίχοι
που περιστοίχιζαν τα κλίτη και συγκρατούσαν τους θό-
λους δεν επέτρεπαν στο φως να τους διαπεράσει. Αυτά τα
ισχυρά τείχη παρουσίαζαν εξωτερικά τη θέα του γκρίζου
όγκου τους και στηρίζονταν κατά διαστήματα σε τεράστιες
αντηρίδες. Το κεντρικό κλίτος και οι δυο του πλάγιοι δι-
άδρομοι φωτίζονταν αποκλειστικά από το στρογγυλό, πο-
λύχρωμο βιτρό που είχε τοποθετηθεί με θαυμαστή τέχνη
πάνω από την πύλη, σ’ αυτή την προνομιούχα θέση που
του επέτρεπε την πολυτέλεια των πέτρινων, δαντελωτών
σκαλισμάτων και αυτού του συγκεκριμένου κάλλους που
από λάθος αποκαλείται γοτθικό. Το μεγαλύτερο τμήμα απ’
αυτά τα τρία κλίτη ήταν ανοιχτό για τους κατοίκους της
πόλης που έρχονταν να παρακολουθήσουν τις τελετές και
τη λειτουργία. Μπροστά από το ιερό υπήρχε ένα κιγκλί-
δωμα, πίσω απ’ το οποίο κρεμόταν μια καφετιά κουρτίνα
με πλούσιες πτυχώσεις, μισάνοιχτη στο κέντρο, με τέτοιο
τρόπο ώστε να φαίνεται ο ιερέας και η Αγία Τράπεζα. Το
κιγκλίδωμα χωριζόταν σε ίσα διαστήματα από στύλους
που συγκρατούσαν μια εσωτερική εξέδρα με το εκκλησι-
αστικό όργανο. Αυτή η κατασκευή, εναρμονισμένη με το
διάκοσμο της εκκλησίας, άφηνε απ’ έξω να φανεί το σκα-
λισμένο ξύλο και οι μικρές κολώνες που βρίσκονταν στη
σειρά, καθώς στηρίζονταν στους μεγάλους στύλους του
κεντρικού κλίτους. Ήταν, λοιπόν, ακατόρθωτο, για έναν
περίεργο που διέθετε αρκετή τόλμη ώστε ν’ ανέβει στο
στενό κιγκλίδωμα αυτού του διαδρόμου, να καταφέρει να
δει μέσα στο ιερό κάτι άλλο εκτός από τα μακριά οκταγω-
νικά, πολύχρωμα παράθυρα που υψώνονταν στις πλευρές
γύρω από την Αγία Τράπεζα.
Στη διάρκεια της γαλλικής εκστρατείας στην Ισπανία
προκειμένου να αποκατασταθεί η εξουσία του Φερδινάν-
δου VII κι έπειτα από την άλωση του Καντίς, ένας Γάλλος
στρατηγός που είχε φτάσει σ’ αυτό το νησί για να επι-
βάλλει τη βασιλική κυβέρνηση, παρέτεινε τη διαμονή του
με σκοπό να δει το μοναστήρι και να βρει τον τρόπο να
εισχωρήσει σ’ αυτό. Ήταν σίγουρα μια δύσκολη αποστο-
λή. Όμως ένας άνθρωπος του πάθους, ένας άνδρας του
οποίου η ζωή ήταν, θα λέγαμε, μια σειρά από ποιήματα
δράσης και που πάντα βίωνε τα μυθιστορήματα αντί να τα
γράφει, ένας άνδρας που κυρίως ήξερε να πραγματοποι-
εί, όφειλε να γοητευτεί από κάτι φαινομενικά ακατόρθω-
το. Να περάσει νόμιμα τις πόρτες μιας γυναικείας μονής;
Αυτό μετά βίας επιτρεπόταν στον πάπα ή στον μητροπολι-
τικό αρχιεπίσκοπο. Να χρησιμοποιήσει την πονηριά ή τη
δύναμη; Σε περίπτωση που αποκαλυπτόταν, δε θα έχανε
το αξίωμά του, τη στρατιωτική του περιουσία και το στό-
χο του; Ο δούκας της Αγκουλέμ βρισκόταν ακόμη στην
Ισπανία κι απ’ όλα τα λάθη που μπορεί ατιμώρητα να δια-
πράξει ένας στρατηγός, γι’ αυτό και μόνο, θα τιμωρούνταν
ανελέητα. Αυτός ο στρατηγός είχε διεκδικήσει αυτή την
αποστολή προκειμένου να ικανοποιήσει μια κρυφή, αν
και ανέλπιδη περιέργεια. Όμως αυτή η τελευταία απόπει-
ρα αφορούσε τη συνείδησή του. Η μονή αυτών των Καρ-
μελιτισσών ήταν το μοναδικό ισπανικό μοναστήρι που
είχε απομείνει στην έρευνά του. Κατά το θαλάσσιο ταξίδι
που δε διήρκεσε ούτε μια ώρα, ένιωσε στην ψυχή του ένα
ελπιδοφόρο προαίσθημα.